Βυζαντινά & Μετα-Βυζαντινά
Φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα ἐν Κωνσταντινουπόλει τὸ πάλαι
Γηροκομεῖα ἢ γηροτροφεῖα
1. Τὰ Ἀνθεμίου
Κατ᾿ ἀρχὰς ἦτο οἰκία τοῦ μαγίστρου Ἀνθεμίου, πάππου τοῦ εἶτα γενομένου αὐτοκράτορος τοῦδυτικοῦ Ῥωμαϊκοῦ κράτους Ἀνθεμίου, τοῦ δολοφονηθέντος τῷ 472. Αὕτη διεσκευάσθη εἰς γηροκομεῖον μετ᾿ ἐκκλησίας. Τοποθετεῖται εἰς τὴν ὁμώνυμον συνοικίαν, ἥτις ἦτο εἰς τὸ δυτικὸν τῆς Πόλεως τμῆμα, πλησίον τῆς Μωκησίας κινστέρνης.
2. Τὰ Ἀρματίου
Ἱδρύθη παρὰ Στεφάνου παρακοιμωμένου τοῦ αὐτοκράτορος Μαυρικίου (450-457). Ὁ Στέφανος οὗτος τιμᾶται ὡς ἅγιος, ἑορταζόμενος τῇ 26ῃ Φεβρουαρίου. Σημειωτέον ὅτι εἶναι τὸ μόνον ἵδρυμα ὅπερ ἐλειτούργησε συνεχῶς ἕως τῆς ἁλώσεως (τελευταία μνεία τῷ 1446). Τὰ Ἀρματίου ἀναζητητέα εἰς τὸν Κεράτιον εἰς τὴν περιοχὴν τῆς Πλατείας Πύλης (σημερινοῦ Un Kapanı Kapısi).
3. Τὰ Γηραγάθης
Ἀναφέρεται ὅτι ἱδρύθη ὑπό τινος Ἀγάθης θυγατρὸς τοῦ πατρικίου Πέτρου. Γηράσασα ἐν παρθενίᾳ ὠνομάσθη Γηραγάθη. Τὰ συμβάντα μεταξὺ αὐτῆς καὶ τοῦ αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου τοῦ Ε΄ (741-775) καταλιμπάνονται. ῎Εκειτο εἰς τὸ παλαιὸν Πετρίον, ἐπὶ τοῦ Κερατίου.
4. Τὰ Δεξιοκράτους
Ἱδρύθη ὑπὸ τοῦ πατρικίου Δεξιοκράτους ἐπὶ Θεοδοσίου Β΄ (408-450) καὶ ἐντὸς τῆς οἰκίας αὐτοῦ. Ἰθύνων νοῦς τοῦ ἱδρύματος τούτου ὑπῆρξε κατὰ τὸν Ζ΄ αἰῶνα ὁ Πατριάρχης Ἰωάννης ὁ Ε΄ (669-675).
5. Τὰ Ἑλένης
Τοῦτο ἱδρύθη ὑπὸ Ἑλένης, συζύγου Κωνσταντίνου Ζ΄ τοῦ Πορφυρογεννήτου (913-959). Μετὰ τὴν ταύτης τελευτὴν ὁ αὐτοκράτωρ ἐχορήγησε προνόμια πολλὰ εἰς τὸ γηροκομεῖον τοῦτο κατοχυρωθέντα διὰ χρυσοβούλλου λόγου.
6. Τὰ Εὐγενίου
Ἄγνωστα ἐν πολλοῖς τὰ κατ᾿ αὐτό. Ὑπάρχει μόνον μία σφραγὶς τοῦ Θ΄ αἰῶνος. Ἔκειτο εἰς Προσφοριανὸν ἔνθα τανῦν ὁ σιδηροδρομικὸς σταθμὸς τοῦ Sirkeci.
7. Τὰ Εὐφρατᾶ
Ὁ Ἀνώνυμος (ΙΔ΄ αἰών) εἰς τὴν Χρονικὴν αὐτοῦ Σύνοψιν γράφει: «Ἀλλὰ καὶ Εὐφρατᾶς οἶκον ἴδιον μέγιστον κατεσκεύασεν, ὅπερ ὕστερον γηροκομεῖον ἐχρημάτισε ἐν τῇ τοποθεσίᾳ τ+ Διμακέλλ., οὕτω του Εὐφρατᾶ καλούμενον ἕως του νῦν» (Κων/νου Σάθα, Μεσαιωνικὴ Βιβλιοθήκη Τόμος Ζ΄, 53). Ἔκειντο δὲ τὰ Διμάκελλα εἰς τὴν περιοχὴν τοῦ σημερινοῦ Κοντοσκαλίου (Kumkapı).
8. Τοῦ ἁγίου Ἠλία
Γνωστὸν μόνον ἔκ τινος δικαστικῆς ἀποφάσεως. Ἀκαθόριστος καὶ ἡ τοποθεσία. Ἴσως ἐγειτνίαζεν ἢ ἦτο ἵδρυμα τοῦ ναοῦ τοῦ Προφήτου Ἠλιοῦ τοῦ ὄντος ἐν τῷ Πετρίῳ.
9. Τὰ Ἰσιδώρου
Οὗτος, ὁ τοῦ Εὐβούλου ἀδελφός, ἦν ἐν τοῖς χρόνοις Ἰουστίνου τοῦ Α΄ (518-527). Μετεῤῥύθμισε τὸν ἑαυτοῦ οἶκον εἰς γηροκομεῖον, οἰκοδομήσας προσέτι καὶ ναὸν διὰ τὰς ἀνάγκας αὐτοῦ. Πλείω τούτων ὅρα εἰς τοὺς Ξενῶνας.
10. Τὰ Καριανοῦ
Ἱδρύθη ἐπὶ αὐτοκράτορος Μαυρικίου (582-602) ὑπό τινος πατρικίου Καριανοῦ. Ἔκειτο εἰς τὴν περιοχὴν τῶν Βλαχερνῶν, εἰς συνοικίαν «τὰ Καριανοῦ».
11. Ἐν τῷ ἁγίῳ Κλήμεντι
Γνωστὸν εἶναι μόνον ὅτι ὁ Πατριάρχης Πέτρος (654-666) διηύθυνεν αὐτό. Εὑρίσκετο πλησίον τῆς ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου Κλήμεντος «πέραν ἐν τοῖς Εὐδοξί., ἐπέκεινα τῆς Ἀνάπλ.» εἰς τὸν Βόσπορον, ἔνθα νῦν τὸ Rumeli Hisarı.
12. Ἡ Κύφη
Ἔργον τοῦ αὐτοκράτορος Λέοντος ΣΤ΄ τοῦ ἐπονομαζομένου Σοφοῦ (886-912). Μετέβαλε ἓν δημόσιον κτίριον ὀνομαζόμενον «Κύφη» εἰς γηροκομεῖον (Κύφη = ἀρωματική τις οὐσία, ἐνταῦθα ὅμως σημαίνει θολωτὸς δρόμος, στοὰ ἐστεγασμένη). Τοῦτο ἐπεσκέπτετο ὁ αὐτοκράτωρ ἑκάστην Μεγάλην Παρασκευήν, ἐπιστρέφων ἐκ τοῦ εἰς Βλαχέρνας προσκυνήματος αὐτοῦ. Ἄρα εὑρίσκετο πλησίον τῶν Βλαχερνῶν.
13. Τῶν Μαγγάνων
Ὁ κτίτωρ τῆς μονῆς τοῦ ἁγίου Γεωργίου τῶν Μαγγάνων Κωνσταντῖνος ὁ μονομάχος (1042-1055), ἵδρυσε πλησίον αὐτῆς καὶ ἓν ἄσυλον πτωχῶν καὶ γερόντων. Ἔκειτο πλησίον τῆς μονῆς, ὑπὸ τὴν ἀκρόπολιν, πρὸς Προποντίδα.
14. Τοῦ Μελοβίου
Γνωστὸν μόνον ἐκ τοῦ Συναξαριστοῦ, καθ᾿ ὃν τῇ 15ῃ Ἀπριλίου ἐτελεῖτο ἡ σύναξις τῶν ἁγίων Θεοδώρου τοῦ πρεσβυτέρου καὶ Παυσολυπίου «ἐν τῷ γηροκομείῳ του Μελοβίου.». Οὐδὲν ἕτερον.
15. Τοῦ Μυρελαίου
Δικαστικὴ ἀπόφασις ἀναφέρει ὅτι τὸ ἄσυλον τοῦτο ἦν ἵδρυμα αὐτοκρατορικόν. Συμπεραίνομεν ὅτι ἱδρύθη ὑπὸ Ῥωμανοῦ τοῦ Λακαπηνοῦ (920-944). Εὑρίσκετο προφανῶς ἐγγὺς τῆς ὁμωνύμου μονῆς, ἧς τὸ καθολικὸν σωζόμενον εἰσέτι, εἶναι γνωστὸν ὡς Bodrum Cami.
16. Τὰ Ναρσοῦ
Ἦτο ἀρχικῶς οἰκία τοῦ ἐπὶ Ἰουστίνου τοῦ Β΄ (565-578) πραιποζίτου Ναρσοῦ. Οὗτος ἐδημιούργησεν ἰδίαις δαπάναις ξενῶνα, γηροκομεῖον καὶ ναόν. Ἡ συνοικία «τὰ Ναρσοῦ» ἔκειτο μεταξὺ τῆς Πύλης τοῦ Δρουγγαρίου (Odun Kapi) καὶ τῆς Πύλης τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου ἐν τῷ Κέρατι (Zindan Kapi), πρὸς τὰ ἀνωτερικὰ ὅμως καὶ πλησίον τοῦ Suleymaniye Cami.
17. Τοῦ ἁγίου Παύλου
Ἦτο παράρτημα τοῦ μεγάλου ὀρφανοτροφείου τοῦ Ἁγίου Παύλου, τοῦ εὑρισκομένου κατὰ Ἄνναν τὴν Κομνηνήν «ἐν τοῖς πρὸς τὴν ἀκρόπολιν μέρεσι» ἄνωθεν τοῦ σημερινοῦ Yali Kösk καὶ ἐντὸς τοῦ Gül Hane. Λεπτομερέστερον ὅρα εἰς Ὀρφανοτροφεῖον Ἁγίου Παύλου.
18. Τὰ Πετρία
Γνωστὸν μόνον ἐξ ἀποφάσεως δικαστικῆς ὁμιλούσης περὶ ἱδρύματος αὐτοκρατορικοῦ. Ἵδρυτο ἐπὶ τοῦ Κερατίου εἰς τὴν ὁμώνυμον συνοικίαν τὴν ὁμοροῦσαν τῷ Φαναρίῳ.
19. Τὰ Πέτρου
Κατ᾿ ἀρχὰς ἦν οἰκία τοῦ ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ (527-565) πατρικίου Πέτρου. Διεῤῥυθμίσθη ὑπ᾿ αὐτοῦ εἰς γηροκομεῖον μετὰ ναοῦ. Ἄγνωστος ἡμῖν ἡ τοποθεσία ὅπου ἔκειτο.
20. Τὰ Πρασινᾶ
Ὁ ἐπ᾿ ἐλάχιστον βασιλεύσας Ἀρτάβασδος (742) ᾠκοδόμησε εἰς τὸν τόπον ἔνθα εὑρίσκοντο παλαιότερον οἱ σταῦλοι τῶν Πρασίνων γηροκομεῖον. Ἔκειτο εἰς παραθαλασσίαν περιοχὴν τοῦ Ζεύγματος (Πύλη Δρουγγαρίου, Odun Kapı).
21. Τοῦ Ῥωμανοῦ
Κτίτωρ ὑπῆρξε Ῥωμανὸς ὁ Ἀργυρός (1028-1034). Ἔκειτο ἐν τοῖς ἐμβόλοις τοῦ Δομνίνου πλησίον που τῆς Κλειστῆς Ἀγορᾶς (Kapali Çarsi).
22. Τοῦ Σάγματος
Ἔργον τοῦ Στεφάνου, παρακοιμωμένου τοῦ αὐτοκράτορος Μαυρικίου (582-602). Ἀγνοοῦμεν παντάπασι ποῦ τὸ Σάγμα τοῦτο ἔκειτο.
23. Τὰ Σεβήρου
Ἱδρύθη ὑπὸ τοῦ πατρικίου Σεβήρου, ὃς ἦν θετὸς ἀδελφὸς τοῦ αὐτοκράτορος Κώνσταντος (642-668), καὶ ἐντὸς τῆς οἰκίας αὐτοῦ. Εὑρίσκετο πλησίον τοῦ Φόρου τοῦ Ταύρου, πλησίον τοῦ τεμένους Beyazit.
24. Τῆς Σκάλας
Ὁ Πατριάρχης Θωμᾶς (667-669) πρὸ τῆς ἀναῤῥήσεως αὐτοῦ εἰς τὸν Οἰκουμενικὸν θρόνον ἦτο διευθυντὴς αὐτοῦ. Εὑρίσκετο ὅπου σήμερον τὸ Bebek, εἰς τὸν Βόσπορον.
25. Τὰ Φλωρεντίου
Κατ᾿ ἀρχὰς ἦτο οἰκία τοῦ ἐπὶ Ἀρκαδίου (395-408) πατρικίου Φλωρεντίου, μεταβληθεῖσα εἰς γηροκομεῖον πρὸ τοῦ θανάτου αὐτοῦ. Ἔκειτο ἐντὸς τῶν παλαιῶν κήπων τοῦ Σεραγίου.
26. Τὰ Ψαμαθᾶ
Ὑποθέτουσί τινες ὅτι ἦτο ἵδρυμα τῆς ἁγίας Ἑλένης (247-328) τῆς μητρὸς τοῦ Μ. Κωνσταντίνου. Εὑρίσκετο εἰς τὰ Ὑψωμαθεῖα (Samatya) καὶ παρὰ τὴν θάλασσαν.
27. Τὰ Κωνσταντίνου
Κωνσταντῖνος ὁ Πορφυρογέννητος (913-959) μετέβαλεν εἰς ἄσυλον γερόντων τοὺς μεγαλοπρεπεῖς σταύλους, οὓς ὁ Πατριάρχης Θεοφύλακτος (931-956) εἶχεν ἐγκαταστήσει ὄπισθεν τοῦ ναοῦ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας καὶ ἐγγύς που αὐτῆς.